Čuveni austrijski proizvođač “Štajer – Manliher” (od prvog januara tekuće, 2019. godine zove se “Štajer arms”) zablistao je na ovogodišnjem nirnberškom sajmu IWA sa novim lovačkim karabinom “Steur Monobloc”, čiji su cijev i sanduk izrađeni od jednog jedinog bloka čelika metodom hladnog kovanja.
Do sada je u svijetu bila uobičajena praksa da se cijev i sanduk karabina izrađuju odvojeno, nerijetko od različitih materijala, pa je revolucionarni novitet privukao dosta pažnje i u Americi, gdje je početkom godine prikazan na “Shot Show” u Las Vegasu. Austrijski proizvođač sa novim modelom postigao je najviši mogući stepen saosnosti i čvrstoće sanduka i cijevi (o čvrstoći spoja ne treba da trošimo riječi), te napravio revolucionarni pomak u konstrukciji i izradi lovačkih karabina, pa se s pravom može očekivati da je “monoblok” rodonačelnik novog koncepta, koji će u budućnosti biti uzor drugim proizvođačima. Zašto dobre poznavaoce ne čudi da je upravo u austrijskom gradu Štajeru napravljen bitan iskorak u tehnologiji hladnog kovanja cijevi, saznaćete u daljem tekstu, ali prije toga, kako je i red, nekoliko riječi o proizvođaču.
Istorija firme “Štajer – Manliher”
“Steur Arms” (Štajer arms) je austrijski proizvođač oružja sa sjedištem u gradiću Sankt Peter in der Au, nedaleko od Štajera. U početku dio velikog konglomerata “Steur-Daimler-Puch” (Štajer – Dajmler – Puh) firma se odvojila nakon što je konglomerat prestao da postoji 1989. godine. Tada započinje samostalan rad pod nazivom “Steir Manlicher AG”. Od prvog januara 2019. godine naziv je promijenjen u “Steur Arms”.
U gradu Štajeru stotinama godina se kovalo oružje, a toj tradiciji, koja datira još iz 12. i 13. vijeka, svakako je naruku išla činjenica da obližnji rudnik Erzberg predstavlja najveći rudnik gvozdene rude u Austriji. Šesnaestog aprila 1864. godine mladi kovač i puškar Jozef Verndl zajedno sa svojim bratom osnovao je fabriku oružja koja će zahvaljujući brojnim inovacijama postati kamen temeljac za više današnjih važnih visokotehnoloških austrijskih kompanija.
Verndl je rano prepoznao ogroman potencijal tada sasvim nove industrijske oblasti – elektrifikacije. Godine 1884. zahvaljujući ovoj firmi u Štajeru je održana izložba na kojoj su prikazana elektrotehnička dostignuća i njihove prednosti. Tokom te izložbe osvijetljene su gradske ulice, a u istorijskim knjigama ostaće zabilježeno da je grad Štajer prvi evropski grad u kojem je uvedena električna ulična rasvjeta.
Ime velikog austrijskog konstruktora oružja Ferdinanda Ritera fon Manlihera neraskidivo je vezano za istoriju ove svjetski poznate kompanije. Naš narod je firmu “Štajer” kroz istoriju upamtio po službenom pješadijskom naoružanju Austrougarskog carstva i to puškama sistema “štajer – manliher M95” sa pravo-čepnim saobraćanjem zatvarača te pištoljima sistema “rot – štajer M1907” i “štajer M1912”. Lovački karabin sa jedinstvenim rotacionim magacinom sistema “manliher – šenauer”, zajednička konstrukcija inženjera Ferdinanda Ritera fon Manlihera i Ota Šenauera uvedena 1903. godine, bio je veoma kvalitetno napravljen i omiljen kod lovaca u cijelom svijetu pa je njegova proizvodnja trajala sve do 1973. godine.
Mlađim čitaocima svakako će prva asocijacija na pomen ove firme biti “bullpup” automatske puške sistema “štajer AUG”, aktuelno službeno oružje austrijske vojske – oružje prepoznatljivog futurističkog dizajna, često viđeno u akcionim filmovima i kompjuterskim igrama koje ni danas, više od četrdeset godina nakon uvođenja, nije izgubilo oreol avangardnog. Treba svakako da spomenemo i ultramoderne pištolje iz serije “štajer M”, više nego dostojne konkurente velikom “gloku”.
Ovom prilikom bitno je podvući da je krajem šezdesetih godina u proizvodnju uvedena službena vojnička snajperska puška sistema SSG 69 sa polimerskim kundakom. Već sljedeće, 1970. godine na jednom streljačkom takmičenju austrijski oficir tom puškom je postigao svjetski rekord, a njeni lovački derivati uskoro će osvojiti cijeli svijet i postati pravi bestseler.
Tradicija hladnog kovanja cijevi u Štajeru
Manje je poznato da je tehnologija hladnog kovanja cijevi za vatreno oružje nastala u Njemačkoj, za vrijeme Drugog svjetskog rata, a brzo nakon rata tu tehnologiju do savršenstva je dovela firma u Štajeru. Osnovne prednosti hladnog kovanja cijevi ogledaju se u uštedi u materijalu i završnoj obradi, visokoj produktivnosti, tačnosti ožljebljenja prema zadatim dimenzijama i poboljšanju mehaničkih svojstava čelika cijevi. Po svim pravilima izvedenim hladnim kovanjem dobija se precizna i dugovječna cijev. Osnovni tehnološki proces hladnog kovanja cijevi vuče korijene iz njemačke fabrike “Gustav Appel Maschinenfabrik”, gdje su pred Drugi svjetski rat na taj način proizvođene injekcijske igle. Nakon što je počeo Drugi svjetski rat, potencijal te firme iskorišćen je za proizvodnju mitraljeskih cijevi. Naime, čuveni mitraljezi MG42, popularni “šarci”, imali su visoku kadencu od 1.200 do čak 1.500 metaka u minutu koja je brzo trošila cijevi. Vojska je zbog toga trebovala mnogo mitraljeskih rezervnih cijevi i morao je biti pronađen način da se one brzo proizvedu. Da bi ubrzali ratnu proizvodnju, Nijemci su primijenili tehnologiju proizvodnje injekcijskih igala u industriji naoružanja, pri čemu je ožljebljenje u cijevima formirano izvana, kovanjem po cijevi, bez klasičnog urezivanja žljebova. Pokazaće se da su tako proizvedene cijevi, za razliku od klasičnih, imale bolje karakteristike pri dugotrajnoj paljbi i pregrijavanju – obezbijeđena je bolja preciznost, dugotrajnost i očuvana tačnost.
Dr Bruno Kralovec, jedan od inženjera i vodećih stručnjaka na ovom polju, nakon rata je (1945. godine) u austrijskom gradu Štajeru sa kolegama uspostavio firmu “GFM GmbH” koja je i danas apsolutni lider na ovom polju – ogromna većina mašina za hladno kovanje cijevi proizvedena je u ovoj firmi. Proizvođači oružja u svijetu uskoro su i sami počeli da uvode ovu tehnologiju, ali su mašine za hladno kovanje kupovane u Austriji.
Posebno je interesantno reći da je 1959. godine kragujevačka “Zastava” nabavila upravo austrijske GFM mašine za radijalno hladno kovanje (vjerovatno na ime ratne odštete) čime je postala jedan od pionira izrade cijevi ovim metodom, čak i prije nego što je ta tehnologija omasovljena na zapadu.
Prema Roju Vederbiju, čuvenom američkom oružaru i vlasniku svjetski poznate puškarske firme, karabin “vederbi mark V” bio je prva američka puška opremljena hladno kovanom cijevi iste te 1959. godine – ali cijevi tih karabina su zapravo proizvođene za “vederbi” u Zapadnoj Njemačkoj kod J. P. Sauera, pogađate na kojim mašinama? Amerikanci su ovu tehnologiju osvojili tek šezdesetih godina. Jedna zanimljivost: zašto se u praksi pokazalo da su najkvalitetnije vojničke puške sistema AR15/M16 sa najdugovječnijim i najizdržljivijim cijevima proizvedene u Kanadi u državnoj fabrici “Diemeco” (danas “Colt – Canada”) i zašto su ih u naoružanje usvojili britanski SAS i elitne svjetske specijalne jedinice? Odgovor je jednostavan – cijevi za kanadske puške C7 (derivate M16) proizvedene su na GFM mašinama za radijalno hladno kovanje koje su Kanađani nabavili u Austriji, a Amerikanci (Colt) nisu.
Šta je to hladno kovanje cijevi?
Hladno kovanje cijevi je tehnološki proces žljebljenja cijevi kovanjem, to jest utiskivanje žljebova u dušu cijevi udaranjem po cijevi izvana, dok se u cijevi nalazi specijalno oblikovani trn čiji precizno definisani i oblikovani reljef (negativ) definiše buduće žljebove i polja (pozitiv). Na taj način moguće je izraditi i ležište metka u jednom kontinuiranom slijedu. Osnovni preduslovi za izradu cijevi ovom tehnologijom su čistoća i visok kvalitet čelika.
Grubo obrađenu čeličnu šipku od koje će nastati cijev prvo je potrebno podvrgnuti bušenju. Nakon toga, sirovu i naponski stabilizovanu cijev prije kovanja u “Štajeru” obrađuju izvana, čime ona dobija konture buduće cijevi. Unutrašnjost cijevi potrebno je takođe fino obraditi iznutra, što se postiže abrazivnim sredstvom i rotirajućom šipkom. Sve to se prekontroliše boroskopom (kamerom koja se uvodi u cijev, svaka faza tehnološkog procesa kontroliše se boroskopski prije i poslije). Sad dolazimo do najzanimljivijeg dijela – hladnog kovanja unutrašnje trase cevi. Cijev se zatim postavlja u naročitu mašinu, a u unutrašnju trasu cijevi uvodi se trn. Taj trn stoji u istoj tački dok se cijev kreće preko njega i istovremeno rotira oko svoje ose. Četiri snažna radijalno postavljena čekića postepeno i u razmacima (ali velikim brojem udaraca) udaraju tačno određenu površinu spoljnih zidova cijevi. Udarci tih čekića formiraju unutrašnju trasu cijevi zadatog kalibra i koraka uvijanja zavojnice. Iskusni majstori nakon kovanja cijev ispravljaju i kontrolišu kontrolnim alatom (kontrolnikom) nakon čega cijev ide na termičku obradu kako bi bili uklonjeni zaostali naponi.
Ne samo da cijev procesom hladnog kovanja ima oblikovanu unutrašnju trasu i ležište metka već je i čvrstina takve cijevi veća – udarci čekića u tehnološkom procesu cijev izdužuju i povećavaju čvrstinu i snagu čelika. “Štajer” je sada odlučio da ode i korak dalje – u jednom kontinuiranom slijedu i od jednog jedinog bloka čelika hladnim kovanjem je izrađeno ožljebljenje, ležište metka i sanduk – odatle i naziv MONOBLOC!
Novi, revolucionarni karabin “štajer monoblok”
“Štajer” je uvođenjem novog karabina zauvijek izmijenio dosadašnju tradicionalnu oružarsku praksu. “Monobloc” je, kako kažu u “Štajeru”, sagrađen prema najstrožim vojnim standardima i zahtjevima za čvrstinu i pouzdanost u najtežim uslovima eksploatacije.
Da se radi o karabinu čiji su sanduk i cijev iskovani zajedno u jednoj cjelini i iz jednog čeličnog bloka, kako mu i samo ime kaže, vidi se vrlo brzo i lako – ovdje nema karakterističnog spoja između sanduka i cijevi. Postoji samo blagi i elegantni prelaz. Spoljna površina cijevi ima prepoznatljivu uvijenu reljefnu “šaru” – to je potpis “Štajerovog” tehnološkog procesa hladnog kovanja. Nerazdvojni dio cijevi koji obrazuje sanduk je nakon iskivanja precizno obrađen na CNC mašini.
Karabin “monoblok” sastoji se iz tri glavna dijela: ocijevljene akcije (cijevi i sanduka iz jednog komada čelika), aluminijumskog beddinga, to jest kostura kundaka, i modularnog kundaka ultramodernog dizajna.
Rad na kundaku, koji je posebna priča i sam za sebe predstavlja remek-djelo industrijskog dizajna, potpisuje industrijski dizajner Johen Vajs i 3D studio “Indirio”. Vajs je za osnov uzeo kundak poznatog karabina “Steur Scout”, a radio je uz pomoć tri kompjuterska softvera za trodimenzionalno modelovanje i dizajniranje – Alias, Maua, AdobeCC. Kundak je polimerske konstrukcije, naslanja se na čvrsti aluminijumski bedding, savršene je ergonomije i dolazi u više boja, a predviđeno je da krajnji korisnik prema vlastitom ukusu mijenja i kombinuje inserte, to jest umetke za obrazinu, pištoljski rukohvat i potkundak. Inserti su izrađeni od prirodne kože, vrlo su prijatni na dodir i odlično leže na obrazu, odnosno dlanu. I umeci, kao i kundak, dolaze u više boja. U kundaku se nalazi mali bunker i predviđeno je da se u njega smjesti lako odvojivi sklop obarača/mehanizma za okidanje. “Monoblok” se hrani iz odvojivih metalnih kutijastih okvira sa markantno dizajniranim polimerskim dnom koje se odlično uklapa u liniju polimerskog kundaka. Kapacitet okvira je 4 + 1 u cijevi.
Tehnički podaci
Kalibar: Trenutno 308 Win, 30-06 Spr. (za 2020. godinu predviđa se uvođenje: 270 Win, 7×64, 8x57IS)
Ukupna dužina: 1.075 mm
Dužina cijevi: 558 mm
Masa: oko 3,7 kg
Hranjenje: Odvojivi kutijasti okvir
Kapacitet okvira: 4
Okidanje: Odvojivi sklop, podesivo okidanje
Bezbjednost: Ručno zapinjanje putem klizača na vratu kundaka, H.S.C. sistem
Kundak: Polimerski sa odvojivim insertima presvučenim kožom, aluminijumski bedding
Akcija
“Monoblok” koristi provjerenu, dokazanu, veoma pouzdanu i bezbjednu obrtno-čepnu akciju SBS (Safe Bolt System) koju je konstruisao inženjer Ulrih Cedrozer, a predstavljena je još 1996. godine. Za SBS sistem kažu da je najbezbjedniji sistem obrtno-čepnog zatvarača koji postoji na svijetu. Specijalna pažnja pri konstruisanju ove akcije posvećena je eliminisanju opasnosti po strijelca od vrelih barutnih gasova pod pritiskom u slučaju prskanja čaure. Četiri masivna brijega na ranijim modelima bravila su u sanduk, ali sada brave direktno u cijev (jer kod “monobloka” cijev i sanduk su jedno!) i taj najkritičniji dio glave i čela zatvarača sa bregovima i izvlakačem obezbijeđen je cilindričnom čeličnom čaurom koja blokira prolazak barutnih gasova pod visokim pritiskom. Ručica zatvarača takođe bravi u odgovarajući otvor, u ovom slučaju čeličnog sanduka iskovanog zajedno sa cijevi pa se može reći da je primjenom SBS sistema na “monobloku” stepen bezbjednosti podignut na najviši mogući nivo. Naročiti uzdužni žljebovi na tijelu zatvarača sprečavaju nevolje skopčane sa blatom i ledom – obezbjeđuju pouzdano funkcionisanje mehanizma i u najtežim uslovima. Zatvarač se otvara pod uglom od 70 stepeni. Kroz spojnicu zatvarača pozadi izviruje zadnji kraj udarne igle i služi kao indikator – u zapetom položaju igla je vidljiva i može se opipati. Kod novog karabina “monoblok” izabran je sistem ručnog zapinjanja udarnog mehanizma – H.C.S. sistem. Na vratu kundaka plasiran je klizač (dugme/poluga) ovog sistema koji se angažuje ručno.
Draško Dragosavljević
Be the first to comment